Er wordt dus al eeuwen nagedacht over hoe je daarmee het best kunt omgaan. De laatste tip: bel je grootmoeder, zal voor de meesten van ons een lastige opgave zijn. Maar oma mag ook best eens haar kleinkind opbellen (of die van een ander?) Uit NRC 4 april 2020
Er zijn filosofieboeken volgeschreven over hoe om te gaan met rampen – een epidemietje op zijn tijd was vroeger niets geks. Maar het is vooral opvallend hoe goed de filosofie van de oude stoïcijnen past in deze tijd. Deze filosofische school, die 2.300 jaar oud is, biedt zelfs antwoorden op vragen als: moet ik nou gaan hamsteren of niet? Zal ik nóg een keer het journaal kijken? Wie moet ik op Twitter volgen over deze crisis?
De meeste mensen zullen de term stoïcijns vooral associëren met nors en apathisch, maar dat doet het gedachtegoed geen recht. De stoïcijnse school, de Stoa, is een filosofische stroming die rond de derde eeuw voor Christus in het oude Griekenland ontstond. Ze werd vooral populair bij keizers en de bestuurlijke elite in het Romeinse rijk. De bekendste stoïcijnse denkers zijn Epictetus, Marcus Aurelius en Seneca.
De kern van het stoïcijnse gedachtegoed is het begrip ta eph’hemin, letterlijk vertaald: hetgeen dat aan ons is. Stoïcijnen maken een strikt onderscheid tussen wat binnen je macht ligt, en wat erbuiten. Je moet je alleen richten op wat bínnen je macht ligt, vinden ze. Een greep uit stoïcijnse wijsheden die naadloos passen in de coronacrisis.
Een ramp is wat jij ervan maakt
„Wat mensen dwarszit, zijn niet de dingen zelf, maar hun oordeel over de dingen. De dood is bijvoorbeeld niets engs. Anders was Socrates er wel bang voor geweest. Het oordeel dat de dood eng is – dát is iets om bang voor te zijn.” Epictetus (uit het boek Encheiridion, vrij vertaald)
„Hoe wij met situaties omgaan, dat is wie wij zíjn, vinden stoïcijnen”, zegt Robert Vinkesteijn, die op Griekse filosofie promoveert aan de Universiteit Utrecht. „Wie je bent, is dus niet afhankelijk van je omstandigheden. Zelfs als je in de gevangenis zit, of zoals nu in quarantaine, heb je nog heel veel keuzes over hoe je daarmee omgaat. Dat wij nu binnen moeten zitten is op zich niet erg, zou een stoïcijn zeggen. Maar omdat wij dat als iets ergs beschouwen, gaat het ons dwarszitten en daardoor verstoort het onze innerlijke rust.” En doordat wij op die manier verstoord zijn, zijn we minder goed in staat om goed te leven, en dat is waar het om draait bij de stoïcijnen: goed, dat wil zeggen rationeel, leven.
Volgens de stoïcijnen is het de kunst om los te laten wat je eigenlijk had willen doen, en je te richten op wat je nog wel kunt nu je thuiszit: tijd doorbrengen met gezin, een nieuwe hobby aanleren, boeken lezen.
Sommige stoïcijnen gingen nogal ver in hun filosofie: ze proberen ambitie, rijkdom en status zoveel mogelijk te negeren. Ze stonden midden in de samenleving, maar sommigen gingen in een hutje op de hei wonen, vanuit de gedachte dat je niks anders nodig hebt om gelukkig te zijn dan de zon, de sterren en wat te eten en drinken. „Het is heel radicaal gedachtegoed, zeker niet makkelijk om toe te passen”, zegt Vinkesteijn.
Er is ook veel kritiek op stoïcijnen, bijvoorbeeld van Russische denkers die constateerden: lekker makkelijk om in het warme Griekenland onder de sterrenhemel te wonen, maar dat voelt in Siberië toch behoorlijk anders. Omstandigheden doen er natuurlijk wel degelijk toe voor de meeste mensen.
Lees ook: Zes tips om veerkrachtig te blijven in een tijd van onrust
Toch loont het om op de stoïcijnse manier te kijken naar corona, zegt Ryan Holiday, de Amerikaanse schrijver van boeken over de stoïcijnen zoals The Obstacle is the Way en The Daily Stoic. „We controleren niet wat er gebeurt, maar we controleren wel hoe we reageren op wat er gebeurt.” De belangrijkste stoïcijnse les die iedereen nu in zijn oren moet knopen volgens hem is: „Wij hebben deze ellende niet veroorzaakt, wij zijn niet de politieke leiders die vergissingen hebben gemaakt, wij hebben er niet om gevraagd om in onze huizen opgesloten te zitten of om ineens geen werk meer te hebben. Dat is allemaal rot en oneerlijk, maar wat kunnen we eraan doen?”
Volgens hem zouden de stoïcijnen zich nu richten op hoe we lessen uit deze situatie kunnen trekken, hoe we onze tijd beter kunnen doorbrengen – hoe we hier sterker uit kunnen komen.
Kies je nieuwsbron zorgvuldig
„De wereld bestaat alleen maar uit verandering. Ons leven is slechts perceptie.” Marcus Aurelius (uit het boek Meditationes, vrij vertaald)
De vaststelling dat de wereld toch wel verandert, en dat je daar voor het grootste deel geen invloed op hebt, kan verstokte corona-nieuwsjunks weleens goed van pas komen, denkt Ryan Holiday.
„Volgens de stoïcijnen is het belangrijk dat je je beslissingen baseert op betrouwbare bronnen van kennis in plaats van op de bronnen die vooral angst en boosheid verspreiden. Het is nu volgens hem cruciaal om te realiseren dat we het probleem erger kunnen maken als we overdreven reageren of juist te weinig reageren. „Dus het draait erom om je emoties onder controle te krijgen, en zo snel mogelijk weer nuttig aan de slag te gaan.”
Ataraxia is een ander kernbegrip uit de Stoa: onverstoorbaarheid. Stoïcijnen zouden in deze tijd proberen een duidelijk onderscheid te maken tussen nieuws over dingen waar je wel en geen controle over hebt. Je hebt waarschijnlijk geen controle over het beleid van Trump of het al dan niet invoeren van een lockdown in Nederland, maar wel over je handen goed wassen, zoveel mogelijk thuisblijven en meedoen aan een buurtinitiatief om mensen te helpen. Minder hitsers en meer experts volgen op Twitter, het zoveelste journaal even overslaan en juist vaker de richtlijnen van het RIVM lezen, zouden de stoïcijnen waarschijnlijk zeggen. Richt je op wat je zelf kunt beïnvloeden.
Hamsteren? Bel liever je oma
„Objectieve oordelen, nu in dit moment. Onzelfzuchtige acties, nu in dit moment. Acceptatie van externe gebeurtenissen, nu in dit moment. Dat is alles wat je nodig hebt.” Marcus Aurelius (uit het boek Meditationes, vrij vertaald)
Als we rustig blijven, en rationeel blijven kijken, zijn we in staat om beter te handelen in dienst van de gemeenschap, zeggen de stoïcijnen. Ze zien het individu als onderdeel van iets groters. Zij legden veel nadruk op het goede doen voor anderen, om de wereld een beetje beter achter te laten. Veel ligt namelijk wél in je macht. „In de tijd dat je gefrustreerd loopt te doen over de situatie, kun je beter met een vriend Skypen die het moeilijk heeft”, zegt Vinkesteijn. „In plaats van te hamsteren, kun je beter je oma bellen.”
Lees ook: Boeken over epidemieën: hamstergedrag is niets nieuws, net zomin als paniekverhalen
Voor stoïcijnen zijn er vier deugden die je moet toepassen op elke situatie: moed, discipline, rechtvaardigheid en wijsheid. „Raak niet in paniek, zouden zij zeggen”, volgens Holiday. „Bereid je goed voor en blijf zoveel mogelijk binnen, ook als je daar geen zin in hebt. Help de minderbedeelden. Wees rationeel. En laat dat nou precies zijn wat de experts ons aanraden.”
In deze workshop worden de wijzigingen ten opzichte van Windows 10 behandeld, zoals het startmenu en widgets. In de workshop maakt u gebruik van uw eigen laptop.
Hoe zorg je als buurt voor mensen met dementie?
We nodigen u van harte uit voor het maandelijkse etentje, de eerstvolgende keer op 6 november. Meld u aan en kom genieten van een heerlijke maaltijd.
Op de tweede donderdag van de maand, op 14 november, drinken we om 11.00 uur een kop koffie in café Eik en Linde, Plantage Middenlaan 22A.
Komt u gezellig meefeesten en zingen op de nostaligsche avond in de Witte Boei?
Kom op zondag 24 november gezellig een drankje drinken bij Zoku Amsterdam en ontmoet andere StadsDorpers en buurtgenoten.
Leer uw iPhone optimaal gebruiken en ontdek alle mogelijkheden van uw smartphone tijdens deze praktische cursus.
Het Alzheimer Trefpunt is een maandelijkse bijeenkomst voor iedereen met een vorm van dementie en hun naasten.
Ontdek de fascinerende wereld van stedelijke ruimtes door de lens van Federico Campanale in zijn indrukwekkende expositie, Urbis Pluralis.
Bent u mantelzorger? Neem een moment voor uzelf en geniet van een gratis lunch op 8 november, samen met andere mantelzorgers uit de buurt.
Ontdek tijdens de Seizoenstour in november de rijke geschiedenis van de Hortus en de wetenschap achter medicinale planten, van vroeger tot nu.
Kom op maandag 18 november naar de Samen Leren bijeenkomst en ontmoet de ouderenondersteuners van de huisartsen in uw buurt.
Maak kennis met grote talenten en fantastische muziek tijdens dit prachtige lunchconcert.
Laat u meevoeren in de muzikale wereld van Peer Gynt en ervaar een helder, verbluffend en droomachtig multiversum.
Koen Kleijn, kunsthistoricus en hoofdredacteur van Ons Amsterdam spreekt met Ranjith Jayasena en Gabri van Tussenbroek over Amsterdam, het water en de mensen.
Jose Aerts heeft in het Shaffyhuis in november een retrospectief. Ga er kijken! Of bezoek haar voordracht met beelden op 23 november.
Elke maand organiseert SOOP allerlei leuke activiteiten voor de buurt.
Leer in vijf avonden meer over het heelal en onze plek daarin.
Beleef de prachtige expositie van Caroline Gevers en laat u meenemen naar de sfeervolle landschappen van Toscane en de ruige schoonheid van IJsland.
Bezoek de 13e editie van het Amsterdam Light Festival. Van bekende namen tot nieuw talent: dit jaar schijnen 22 kunstenaars, met 27 unieke lichtkunstwerken, hun licht op het thema Rituals.