Deze maand staat de Hollandse Schouwburg in de schijnwerpers. Het is de plek van het Nieuwe Nationaal Holocaust museum, samen met de voormalige kweekschool aan de overzijde van de straat.
Na jaren van verbouwingen aan de Plantage Middenlaan naderen langzaam hun einde. Aan beide kanten van de straat wordt nu nog druk gewerkt aan wat het Nationaal Holocaustmuseum gaat worden, een miljoenenproject dat een jarenlange aanloop kende. AT5 volgt het tot aan de opening van het museum, begin 2024. kijkje binnen de muren van de voormalige Hervormde Kweekschool.
"Als er één plek moet zijn waar het over de jodenvervolging in het hele land gaat, dan is dat toch wel de hoofdstad", zegt Annemiek Gringold. Ze is namens het Joods Cultureel Kwartier projectleider van het grootschalige project. "En als je dan naar de hoofdstad kijkt, dan is deze straat, deze plek, met de Hollandsche Schouwburg en deze plek van redding, misschien wel het meest beladen."De Hollandsche Schouwburg is de plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog tienduizenden joden gevangen werden gehouden, voordat ze werden gedeporteerd. Na de oorlog werd het een herdenkingsplek en die functie behoudt het gebouw als het vanaf begin 2024 weer opengaat als onderdeel van het nieuwe Nationaal Holocaustmuseum. Het andere deel van dat museum opent dan aan de andere kant van de straat, in het gebouw van de voormalige Hervormde Kweekschool.
"Hier lopen we door de nieuwe tijdelijke tentoonstellingszaal", zegt Gringold terwijl ze door het gebouw loopt, waar nu nog druk wordt gewerkt. "En ik zie dat onze olijfboom wordt geplant in de binnentuin. In de tuin komt een kunstwerk dat aan het museum wordt aangeboden namens vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap. Een kunstwerk om dank te zeggen aan de redders van joods leven tijdens de Shoa."
Toen het in de Hollandsche Schouwburg te druk werd, werden veel joodse kinderen onder de twaalf jaar overgebracht naar de crèche, naast de kweekschool. Een muur scheidde de twee gebouwen van elkaar. De crèche is inmiddels weg, maar de muur staat er nog. "Dit is eigenlijk de reden dat het museum op deze plek staat", vertelt Gringold terwijl ze naar de binnenplaats met de muur kijkt, die de Henriëtte Pimenteltuin gaat heten (naar de directrice van de crèche die het leven van honderden Joodse kinderen redde). "Sommige kinderen hadden de kans om eroverheen getild te worden. Als je het heel scherp stelt, dan is deze plek het verschil tussen dood en leven. De kinderen die aan deze kant uitkwamen zijn naar buiten gesmokkeld, via de route die we net liepen. Ze zijn eigenlijk een tweede keer in het leven gestapt."
Voordat de huidige renovatie kon beginnen, moest het Joods Cultureel Kwartier 21 miljoen euro binnen zien te krijgen, wat jaren duurde. In januari 2020
schonk de Duitse overheid vier miljoen euro aan het museum en dan was daar nog de kwestie rondom de joodse erfpachtgelden. De gemeente stelde in 2016
tien miljoen euro beschikbaar aan de Joodse gemeenschap als collectief, als tegemoetkoming voor de erfpacht die veel joden na de oorlog moesten betalen.
"Dat toont ook die urgentie aan die we hadden om al te gaan vertellen", vertelt Gringold. "Dat deden we eigenlijk alleen maar op de begane grond. Daar waren veel tijdelijke tentoonstellingen. Begin 2024 wordt het een vaste tentoonstelling die blijft staan en waar je ook scholen kunt ontvangen, met een educatief programma. Die tentoonstelling gaat over de hele geschiedenis van wat er in Nederland gebeurd is."Zo gaan de eerste verhalen over het leven van joden in Nederland en de opkomst van het antisemitisme in Duitsland. In het museum komen onder meer achttien vitrines met daarin persoonlijke objecten van achttien Holocaust-slachtoffers.
Het ontwerp en de tentoonstellingen
De vaste tentoonstelling begint op de tweede verdieping van het gebouw. De rest van de vaste tentoonstelling is te zien op de eerste verdieping. Daar gaat het uitgebreid over de bezettingsgeschiedenis en de Jodenvervolging in Nederland van begin tot eind. Maar het museum stopt niet bij het einde van de holocaust, zoals de holocaust voor de slachtoffers niet stopte bij het einde van de oorlog. "De laatste zaal gaat erover hoe de Nederlandse samenleving na 1945 hier in Nederland met die Shoa is omgegaan. En daarmee vertelt het museum, inclusief het opkomend antisemitisme wat we nu ook weer zien, een heel compleet verhaal. En dat is er in Nederland eigenlijk nog nooit geweest."
Het ontwerp voor verbouwing van de Hollandsche Schouwburg is gebaseerd op het oorspronkelijke plan van Jan Leupen, met de nodige aanpassingen aan de nieuwe gebruiks- en veiligheidseisen van het museum, meldt Office Winhov. De Hervormde Kweekschool wordt ingericht als het eigenlijke museum.
Structuur weer zichtbaar
De school wordt zo hersteld dat de structuur van de klaslokalen en gangen weer zichtbaar wordt gemaakt. De historische gevelcontouren van het gebouw worden op abstracte wijze weer zichtbaar. De entree wordt in een naastgelegen nieuwbouw gerealiseerd, uitbreidingen aan de achterzijde bieden plaats aan een grote zaal voor tijdelijke exposities, een auditorium en een aparte herdenkingstuin.
“In de architectuur van het Nationaal Holocaustmuseum is de lokale geschiedenis zichtbaar. Door het ontwerp ten dienste te stellen van die geschiedenis, laten we ruimte voor de verbeelding van de bezoeker”, zegt Uri Gilad van Office Winhov.
“De erfafscheiding met de voormalige crèche, waarover joodse kinderen zijn overgedragen aan het verzet, is nu onzichtbaar. Deze maken we weer toegankelijk, zodat de bezoeker op deze plek kan reflecteren op de persoonlijke verhalen van deze kinderen en hun redders”, aldus Gilad.
Tentoonstellingen
De Hollandsche Schouwburg is en blijft een plek van herdenking en reflectie. In de Kweekschool vertellen vaste en tijdelijke tentoonstellingen de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland. Daarbij willen de ontwerpers van de vast tentoonstellingen, OPERA en Studio Louter, ‘zover mogelijk weg blijven van de getallen, en zo dicht mogelijk bij de persoonlijke verhalen’.
“Wij willen dat de bezoeker zich realiseert dat de koele statistieken van de Jodenvervolging over individuen gaan. Hermenselijking van de slachtoffers staat centraal”, zegt Barend Verheijen van Studio Louter.
De afbeelding is een beeld van de website van de architect